|
"Rydno
to nie jest jedno stanowisko ani jedna osada.
To setki, jeśli nie tysiące osad skupionych wokół kopalni ochry,
to znaczy ziaren hematytu, które były eksploatowane
od starszej epoki kamienia, już około 20 tysięcy lat temu,
aż do, w mniejszej skali, czwartego tysiąclecia przed Chrystusem,
ale głównie w tak zwanym późnym paleolicie, u schyłku epoki lodowej,
kilkanaście tysięcy lat temu."
"Na obszarze, który ma parę kilometrów kwadratowych,
do tej pory odkryto ponad 400 obozowisk z epoki kamienia.
Nie tylko w Europie, lecz także nigdzie na świecie,
gdzie są stanowiska z tego czasu, nie ma takiej ich koncentracji."
prof. Romuald Schild
REZERWAT
ARCHEOLOGICZNY "RYDNO"
CO
TO JEST "RYDNO"?
Nazwy "Rydno" nie znajdziemy w żadnym słowniku czy w spisach
administracyjnych, a dopiero od niedawna możemy się z nią spotkać
w przewodnikach turystycznych i na mapach. Jest to rozciągający
się na długości ok. 10 km fragment doliny rzeki Kamiennej, gdzie
archeologowie znaleźli liczne ślady pobytu ludzi z epoki kamienia
(głównie schyłkowego paleolitu i mezolitu). Nazwę "Rydno",
w latach pięćdziesiątych, urobił od słów: rudy, ryć, rydel jeden
z najwybitniejszych badaczy i znawców paleolitu, silnie związany
z Regionem Świętokrzyskim archeolog - profesor Stefan Krukowski.
Nazwa szybko przyjęła się w literaturze naukowej i jest znana w środowiskach
archeologicznych na całym świecie.
Na
piaszczystych wydmach po obydwu stronach Kamiennej znajdują się
pozostałości kilkuset prehistorycznych stanowisk osadniczych skupionych
wokół kopalni hematytu, używanego później pod postacią proszku lub
maści barwnika koloru czerwonego, symbolizującego życie, zdrowie,
siłę, towaru drogiego i poszukiwanego, po który wysłańcy różnych
plemion przybywali niejednokrotnie z bardzo daleka. Oprócz wytwarzania
barwnika hematytowego starożytni Rydnianie trudnili się również
wysoko wyspecjalizowaną produkcją półsurowca krzemiennego z krzemienia
czekoladowego,
po który wyprawiali się do odległych o ok. 15 km i więcej kopalni
w okolicy Orońska, Wierzbicy i Iłży.
Niektóre z przebadanych stanowisk miały kluczowe w skali europejskiej
znaczenie dla poznania kultury ludzi żyjących w epoce kamienia.
W celu ochrony niezwykłego nagromadzenia pradziejowych zabytków
(nigdzie na świecie nie ma takiej koncentracji stanowisk paleolitycznych)
od 1957 roku trwały starania o utworzenie na Rydnie rezerwatu archeologicznego.
Udało się to dopiero w 1986 roku. Rezerwat objął część doliny rzeki
Kamiennej od wschodnich obrzeży Skarżyska-Kamiennej po Górę Św.
Rocha w Wąchocku. Na jego terenie znalazł się m.in. zespół paleolitycznych
osad przemysłowych i kopalnia hematytu. Obowiązuje tu zakaz naruszania
podłoża ziemnego oraz wznoszenia jakichkolwiek obiektów bez uzgodnienia
ze Świętokrzyskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Kielcach.

Rezerwat
Archeologiczny "Rydno" (opr. Michał Surma) - kliknij
aby powiększyć.
Groty
strzał kultury świderskiej,
tzw. liściaki z Michałowa-Piaski
sprzed 10,5 tys. lat
(fot. Beata Laprus-Madej,
Państwowe Muzeum Archeologiczne
w Warszawie)
|
PREHISTORYCZNI
MIESZKAŃCY "RYDNA"
Najstarsze
ślady pobytu człowieka na terenie rezerwatu (dwa luźne znaleziska
powierzchniowe) związane są prawdopodobnie jeszcze z neandertalczykami,
twórcami tzw. kultury mustierskiej (nazwa od Le Moustier we Francji),
która rozwijała się ok. 50 tys. lat temu. Stanowisko tej kultury
na terenie naszego Województwa Świętokrzyskiego znane jest także
w jaskini Raj, w której, co ciekawe stwierdzono ślady używania hematytu.
Następnie ludzie na Rydnie pojawiają się pod koniec epoki lodowcowej
ok. 11000 lat p.n.e. (paleolit schyłkowy). Są to przedstawiciele
tzw. kultury hamburskiej, pionierzy w zasiedlaniu uwalnianych przez
lodowiec terenów, specjalizujący się w łowiectwie reniferów przy
pomocy łuku i strzał wyposażonych w krzemienne groty, kościanych
oszczepów i harpunów, wędrujący za stadami tych zwierząt.
Kolejną
kulturą łowców reniferów zarejestrowaną na terenie rezerwatu jest
kultura magdaleńska (przełom 11. i 10. tysiąclecia p.n.e., nazwa
od stanowiska La Madeleine we Francji).
Następni pojawili się przedstawiciele kultur: federmesser (nazwa
od charakterystycznego kształtu narzędzi przypominającego ostrze
scyzoryka) i Bromme-Lyngby, zamieszkujący pogranicze lasów i tundry
(pod wpływem przejściowego ocieplenia granica lasów przesunęła się
na północ).
Po ponownym ochłodzeniu klimatu (ok. 9000 lat p. n. e.) na Rydnie
pojawiły się grupy łowców reniferów zaliczane do kultury świderskiej.
Mniej więcej w tym czasie rozpoczęła się na ogromną skalę eksploatacja
hematytu.
Koniec epoki lodowcowej nie przyniósł kresu osadnictwu na terenie
rezerwatu. Znaleziono tu stanowiska kultur mezolitycznych: komornickiej,
janisławickiej i chojnicko-pieńkowskiej. Nadal wydobywany był hematyt.
Przełom gospodarczy w neolicie (dzięki "wynalezieniu"
rolnictwa i hodowli zwierząt) spowodował, że ludzie zaczęli szukać
do osiedlania się żyznych, lessowych ziem. Osłabło również zainteresowanie
hematytem.
Piaszczyste, jałowe wydmy nad Kamienną przestały być terenem atrakcyjnym.
Profesor
Stefan Krukowski
1890-1982
|
BADACZE
"RYDNA"
Terenem
Rydna archeologowie interesowali się od bardzo dawna. Jako pierwsi
kolekcje archeologiczne pozyskali stąd już w roku 1910 Jan Czarnocki
i Jan Samsonowicz. W latach 20. ubiegłego wieku na terenie rezerwatu
prowadzili badania, głównie powierzchniowe Irena i Ludwik Sawiccy.
Później, przede wszystkim w latach 1934 i 1937, prace prowadził
Stefan Krukowski, odkrywca kopalni hematytu. Kontynuował je przez
wiele lat a Rydnem interesował się aż do swojej śmierci w 1982 r.
Po wojnie do S. Krukowskiego dołączyło wielu badaczy. Szczególnie
intensywne prace wykopaliskowe trwały w drugiej połowie lat 50 (Bolesław
Ginter, Michał Kobusiewicz, Romuald Schild i Janusz Kozłowski),
później nastąpiła przerwa do roku 1976, kiedy na terenie Rydna podjęli
badania ratownicze (i prowadzili je do połowy lat 80.) R. Schild
i Stefan Karol Kozłowski, po tym jak wyszło na jaw, że w północno-zachodniej
części rezerwatu prowadzona jest na skalę przemysłową eksploatacja
piasku. Od roku 1988 do chwili obecnej badania, głównie ratownicze,
prowadzą pracownicy Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie
i Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (Andrzej Jacek Tomaszewski,
Halina Królik).
"RYDNO"
DZISIAJ
Od 2005 roku na terenie Rezerwatu co rok odbywa się Piknik
Archeologiczny organizowany przez Oddział
Międzyszkolny PTTK w Starachowicach. Jest on poświęcony epoce
kamienia - czasom kiedy "Rydno" było swoistą "stolicą"
Europy Środkowej. Celem Pikniku jest możliwie pełne przybliżenie
uczestnikom wiedzy o życiu prehistorycznych mieszkańców Rezerwatu.
W programie znajdują się prelekcje, prezentacje, pokazy, wystawy
na temat rezerwatu archeologicznego "Rydno", wytwarzania
i zastosowania "krwicy" - barwnika mineralnego otrzymywanego
z hematytu i narzędzi z krzemienia czekoladowego, rekonstrukcje
chat-ziemianek różnych typów z epoki kamienia, prezentacja rekonstrukcji
ubiorów, pokazy i samodzielne próby: obróbki skóry, kości i rogu,
plecionkarstwa, tkania, wytwarzania naczyń glinianych, przyrządzania
"prehistorycznych" potraw, strzelania z łuku oraz pokaz
pracy archeologów.
Michał
Surma
|